یک تعقیب و گریز آغاز می‌شود، شلیک چند خمپاره و تصرف کشتی؛ به‌همین راحتی و شاید هم از این راحت‌تر. اگر کشتی تجاری و نفتکش به دام افتاده، خیلی خوش شانس باشد غارت می‌شود اما اگر گیر اهلش بیفتد به گروگان برده خواهد شد و جز ابهام درآینده و سرنوشت ساکنانش چیز دیگری در هوای مه‌آلود آسمان خلیج عدن نمی‌توان متصور شد. نه چشم بند دارند و نه پای چوبی، از طوطی سخن‌گو هم خبری نیست و به‌جای پیپ، سیگار می‌کشند.
از خلیج عدن می‌گوییم؛ از باب‌المندب و «برمودای کشتی‌های تجاری»، منطقه‌ای که تا کمتر از سه سال پیش طی 24 ساعت، شاهد ده‌ها بار درگیری و لخت کردن کشتی‌ها بود. می‌گویند سومالیایی‌ها این منطقه را با دزدی‌های خود آباد کرده‌اند و به صغیر و کبیر کشتی‌ها هم رحم نمی‌کنند. به‌همین علت است که در وضعیت امروز سومالی، دزدی دریایی یگانه منبع «درآمد ملی» کشوری شده است که دیگر نمی‌توان کشورش خواند. اهمیت دزدی دریایی از آن جهت نیست که دزدان ناکام گذاشته شوند بلکه از آن حیث قابل پردازش است که اولاً 90درصد مبادلات تجاری و اقتصادی این کشور از طریق دریا صورت می‌گیرد و ثانیاً کمتر کسی باور دارد که دزدی دریایی همچنان وجود دارد و انجام می‌شود. چنانچه ذهنیتتان از دزدی دریایی همان ذهنیتی است که در کارتن‌ها و فیلم‌ها القا شده است به شما توصیه می‌شود گفت‌وگوی «جوان» را با امیر دریادار «حبیب‌الله سیاری»، فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بخوانید. در این گفت‌وگو سعی شده به زوایای پنهان این تروریسم دریایی اشاره شود.

بیشتر دزدی‌های دریایی در چه مناطقی انجام می‌شود؟

دزدی دریایی ازجمله مباحثی است که تاکنون به‌صورت جدی به آن پرداخته نشده و مغفول مانده است، به همین علت است که ذهنیت‌ها از این پدیده در سطحی‌ترین نوع خود باقیمانده است. واقع موضوع این است که دزدی دریایی کم و بیش در آب‌های دنیا وجود دارد و برخی افراد با اهدافی خاص و باتوجه به نیازهای خود کشتی‌های تجاری را غارت می‌کنند که تروریسم خاصی است که نسبت به کشتی‌های تجاری اعمال می‌شود. در همه مناطقی که امکان سرقت کشتی‌ها وجود داشته این پدیده رخ داده است.

بیشتر دزدی‌ها در ورودی آب‌های دریایی صورت می‌گیرد چون کشتی‌ها مجبورند برای رسیدن به مقاصد خود از آنجا عبور کنند، اما کمتر اتفاق افتاده که این دزدی‌ها در دریاهای آزاد که فاصله‌های بسیار زیادی با سواحل دارند اتفاق بیفتد که البته این نوع دزدی هم با بهره‌گیری از راهکارهای جالبی در برخی نقاط انجام می‌شود. این دزدی‌ها در فاصله بیش از هزار کیلومتر از ساحل هم انجام شده که نمونه آن هم چندین‌بار دیده شده است.

نحوه سرقت‌ها به چه صورت است؟

نوع دزدی‌ها به این صورت بوده که قایق‌هایی از سطح ساحل جدا شده و به سمت کشتی‌های تجاری حمله می‌بردند و با دریافت پول یا مواد غذایی کشتی را آزاد می‌کردند و از این راه منافع نامشروعی را برای خود ایجاد می‌کردند. اما امروز این شیوه تغییر کرده است.

چه تغییری؟

در قدیم به این شکل بود که کشتی را غارت می‌کردند و می‌رفتند، اما امروز کشتی‌ها را تصرف کرده و آن را با خود می‌برند و طی تماسی با دولت مرکزی خواهان دریافت مبالغی هنگفت می‌شوند تا کشتی را آزاد کنند.

حوزه‌های استراتژیک و مهم برای کشتی‌های ایرانی چه مناطقی هستند؟

محموله‌ای که از بنادر ایران صادر می‌شود باید از تنگه هرمز خارج شده و پس از عبور از اقیانوس هند به‌سوی کشورهای اروپایی، آسیای جنوب و جنوب شرقی، قاره امریکا و آفریقا حرکت کند. طبق بررسی‌های صورت گرفته دومنطقه باب‌المندب در خلیج عدن و مالاگا در جنوب شرق آسیا دو حوزه استراتژیک برای تجارت کشور است، چرا که نبض اقتصاد به برقراری امنیت برای کشتی‌های عبوری از این دوتنگه بستگی دارد.

خلیج عدن در طول سال‌های اخیر تبدیل به گذرگاه دزدان دریایی شده است. علت این موضوع چیست؟

نزدیک دو سال است درشمال کشور سومالی در خلیج عدن که باب‌المندب در آن واقع است آمارهای دزدی دریایی افزایش یافته است. کشور سومالی مدت‌هاست دولت مرکزی قدرتمندی ندارد و مردم این کشور به‌علت این ضعف و فقر حاکم در وضعیتی قرار گرفته‌اند که باید مایحتاج خود را تأمین کنند. از دیگر‌سو در بحث ماهیگیری از دریا نیز به‌دلیل وجود سیستم استعماری در آنجا برای مردم دارای جذابیت خاصی نیست. اینها برای تأمین نیازهای خود دست به هرکاری می‌زنند که وقتی به نحوه حمله آنها نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که درچنان فقری فرو رفته‌اند که برای رسیدن به یک کشتی و تأمین نیازهای خود از جان خود می‌گذرند. دربین اینها از نظامیان سابق ارتش سومالی هم بهره‌ برده می‌شود که تاکتیک‌های حمله و سرقت را به‌خوبی آموزش می‌دهند. در تمامی سومالی به طرف جنوب قاره آفریقا دزدی انجام می‌شود، اما خلیج عدن دارای بیشترین تعداد دزدی است. سازمان جهانی دریانوردی دو سال پیش طی قطعنامه‌ای از سازمان ملل درخواست کرد تا به کشورهایی که منافع اقتصادی‌شان در این منطقه است اعلام کند که با اعزام نیروهای نظامی به این منطقه امنیت را برقرار کنند. جمهوری اسلامی ایران جزو نخستین کشورهایی بود که آمادگی خود را برای مبارزه با تروریسم دریایی اعلام کرد. بنابراین این خود حرکت بزرگی بود که ایران انجام دهد کما اینکه در عمل به خوبی این موضوع را ثابت کردیم. نیروهای خود را دو سال پیش عازم خلیج عدن کردیم. منطقه‌ای به طول 1200 کیلومتر آبراه را مشخص کرده بود که نیروی دریایی ارتش آن را پوشش می دهد.

آیا در این مدت اتفاق خاصی رخ نداد؟

در طول این دو سال اقتدار ایران اسلامی را به خوبی نشان دادیم به نحوی که در طول این مدت فقط چند حمله صورت گرفت که با حضور نیروی دریایی همه آنها خنثی شد. چندین درگیری شدید داشتیم که موجب شده تا دزدان دریایی هوس حمله به کشتی‌های ایرانی به سرشان نزند. بالای 500 کشتی از منطقه را عبور دادیم بدون هیچ اتفاق خاصی.

دزدان دریایی چگونه حمله می‌کنند؟

به طور عام به وسیله قایق‌های تندرو از ساحل جدا شده و با تعقیب کشتی‌ها و تیراندازی به سویشان با بهره‌گیری از سلاح‌هایی همچون آرپی جی و تیربارها آنها را وادار به تسلیم می‌کنند. این نوع اول و مرسوم سرقت‌هاست اما نوع جدیدی که پایه‌گذاری شده به این شکل است که کشتی مادری در دریا استقرار پیدا می‌کند که قایق‌های تندرو درونش منتظر فرمان حمله هستند. جالب اینجاست که کشتی مادر به نحوی طراحی شده که می‌توان روی دریایی خراب هم بایستد و دچار حوادث دریایی نشود. البته تعداد این کشتی‌ها کم است و بیشتر در قسمت شرق آب‌های سومالی از این حربه استفاده می‌شود. گستردگی دریا بسیار زیاد است و اگر قرار باشد برای تأمین امنیت آن، از همه نیروهای نظامی استفاده کرد باز هم امکانپذیر نیست. جز ما حدود 30 کشور دیگر دنیا هم در خلیج عدن مستقر هستند که همگی امنیت منطقه را برقرار کردند.

تا به امروز کشتی مادری غرق نشده است؟

یادم است یکبار یک ناوچه هندی یک «کشتی مادر» دزدان دریایی را در خلیج عدن غرق کرد.

کشورهای دیگر چه وضعیتی دارند؟

تفاوت نیروهای ایرانی با دیگر کشورها در این است که بیشتر این 30 کشور تحت فرماندهی ناتو هستند در حالی که ایران و دو کشور دیگر به صورت مستقل عمل می‌کنند. هم‌اکنون نهمین ناو گروه ما در منطقه حضور دارد.

شرایط خلیج عدن به چه صورت است؟

عمق آب در خلیج عدن بیش از سه هزار متر است که شش ماه از سال را با بادهای شدیدی سپری می‌کند. وزیدن این بادها باعث به وجود آمدن موج‌هایی با ارتفاع بیش از 10 متر می‌شود.

همین پدیده طبیعی موجب می‌شود که بدنه کشتی ما زیر آب قرار بگیرد که کار را برای ما کمی سخت می‌کند. از دیگر سو این بادها باعث می‌شوند کشتی‌ها همواره 35 درجه در آب چپ و راست شوند. هر کشتی نمی‌تواند در این منطقه حضور داشته باشد و باید از نظر ظرفیت و بزرگی طوری باشد که در این شرایط ماندگاری خود را حفظ کند. دزد دریایی در این شرایط از ساحل جدا شده و اگر امواج باعث شود که نتواند دزدی کند به ساحل برمی‌گردد.

شرایط کار به چه صورت است؟

از باب المندب تا بندرعباس بیش از سه‌هزار کیلومتر راه است و مأموریت‌های‌مان برای هر گروه 92 روز طول می‌کشد. آن هم در شرایط سخت که دائم و مستمر در حال حرکت هستند حتی بدون یک ثانیه توقف. این شرایط باعث نمی‌شود تا نیروهای ما از کار دست بکشند. تا آنجا که سازمان جهانی دریانوردی از نیروی دریایی ارتش تقدیر کرد و حضور ایران را در تأمین امنیت آب‌ها، بسیار مؤثر و قابل توجه ارزیابی کرد.

درخصوص تأمین امنیت کشتی دیگر کشورها چه عملکردی دارید؟

شاید اینگونه القا شود که نیروی دریایی ارتش تنها امنیت کشتی‌های خودمان را تأمین می‌کند در حالی که به محض حمله به هر کشتی اعم از خارجی و ایرانی وارد عمل می‌شویم. چندی پیش، کشتی‌ای با پرچم لیبریا دچار حریق بزرگی شد که بالگردهای ایران در مرز یمن شش نفر از خدمه آن را نجات داده و به بندرعباس انتقال دادند.

پیش از حضور ارتش، آیا کشتی یا نفتکشی ایرانی به سرقت رفته بود؟

بله، قبل از اینکه ما در خلیج عدن مسافر شویم دو سرقت به این شکل برای کشتی‌های ایران اتفاق افتاد. حملات این دزدان در اطراف خلیج سومالی در سه سال پیش 75 درصد افزایش داشته و باج‌های چند میلیون دلاری باعث شده که آنها بیش از پیش وارد دریا شده و برای 20 هزار تانکر و کشتی تجاری که سالانه از این مسیر عبور می‌کنند مشکلات بیشتری ایجاد کرده بودند.

در 31 مرداد سال 87 نیز کشتی «ایران‌‌دیانت»، در حالی که با 42 هزار و 500 تن انواع موادمعدنی و صنعتی از چین به سمت هلند در حرکت بود، در آب‌های خلیج عدن دزدیده شد. ایران‌دیانت هفت هفته بعد و پس از مذاکره با دزدان دریایی سومالیایی آزاد شد.

چه ساعاتی در شبانه‌روز حملات انجام می‌شود؟

تفاوتی نمی‌کند هم شب حمله می‌کنند و هم صبح، بلافاصله با شناسایی کشتی به طرفش حرکت کرده و حمله می‌کنند. دزدان دریایی چندان در قید و بند شب و روز نیستند. با نردبام‌های متحرک و چنگک به عرشه می‌رسند و با سلاح‌های گرم،کشتی را به تصرف خود در می‌آورند.

فقط در خلیج عدن حضور دارید؟

در شمال اقیانوس هند هم حضور داریم، ولی به خاطر اینکه محدوده خیلی وسیع است در اجرای تدابیرمان حرکت می‌کنیم و تنها خط تجاری که زیر نظر داریم همان خلیج عدن است. شاید دزدی دریایی جای دیگری اتفاق بیفتد اما با اطمینان می‌گویم که در عدن به دقت منطقه را رصد می‌کنیم.

برای خدمه کشتی‌ها هم دوره آموزشی برگزار می‌کنید؟

بله، به کشتی‌های زیادی آموزش داده‌ایم که از چه آبراه‌هایی استفاده کنند تا با کمترین خطر مواجه شوند. در جایی دیگر دزدی دریایی به طور خاصی وجود ندارد و در آنجایی هم که این پدیده وجود دارد نیروی دریایی با اقتدار ویژه‌ای حضور دارد.

آموزش ویژه‌ای هم برای لنج‌های ماهیگیری در نظرگرفته‌ایم. بیشتر این لنج‌ها از بنادر جاسک و چابهار جدا می شوند و ما برای همه این لنج‌ها کلاس برگزار می‌کنیم. محل‌های امن را نشان می‌دهیم و نحوه مبارزه با دزدی دریایی و دفاع را گوشزد می‌کنیم. در چند مورد این آموزش‌ها هم کارکرد خود را داشته است به طوری که یادم است لنجی بیش از دو روز در دستان دزدان دریایی گرفتار بود که پس از عمل به آموزش‌های ما توانستند خود را از دست متجاوزان نجات داده و طی تماس با نیروهای ارتش نجات پیدا کنند.

مدیرعامل شرکت نفتکش چندی پیش گفته بود که قصد داریم نفتکش‌های‌مان را برای مبارزه با دزدهای دریایی به سلاح تجهیز کنیم.در جریان هستید؟

این مورد از قوانین بین‌المللی پیروی می‌کند که به هیچ عنوان به کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها اجازه نمی‌دهد به سلاح گرم مسلح شوند.ممکن است اقداماتی برای به وجود آوردن مانع به منظور جلوگیری از دزدی به کار گرفته شود اما اینکه بخواهیم تجهیزشان کنیم بر خلاف قوانین بین‌المللی است.

وظیفه اسکورت کشتی‌ها را نیز بر عهده دارید؟

نه اما هر‌جا احساس کنیم فلان منطقه ناامن است حتماً کشتی را اسکورت می‌کنیم.

دزدان را نیز دستگیر می‌کنید؟

چندین مورد پیش آمده است، حتی در یکی از این موارد یکی از قایق‌های دزدان را گرفته و به چابهار آوردیم که پس از چند روز رسیدگی و نگهداری از آنها به سفارتشان تحویل دادیم که سفارتخانه هم به کشورشان برمی‌گرداند و روز از نو، روزی از نو، چراکه چندماه بعد در همان منطقه دیده شدند. البته این معضل برمی‌گردد به ناقص بودن قوانین بین‌المللی که نحوه برخورد با آنها مشخص نبوده و به همین دلیل کسی به دنبال دستگیری دزدان دریایی نیست.

مثل کشتی‌های جنگی حاضر در منطقه پولی بابت حفاظت کشتی‌های تجاری دریافت نمی‌کنید؟

نیروی دریایی در انجام مأموریت خود مطیع سلسله مراتب است و برقراری امنیت وظیفه ذاتی ماست. فرق ما با بقیه کشورهایی که در منطقه حضور دارند این است که نیروهای نظامی برخی کشورها برای حمایت از کشتی‌ها پول می‌گیرند در شرایطی که ما برای نشان دادن قدرت آبی جمهوری اسلامی ایران از کشتی‌های عبوری محافظت می‌کنیم.